Đền thờ Thái sư Cương Quốc Công Nguyễn Xí là ngôi đền cổ kính, có quy mô tương đối lớn còn tồn tại trên mảnh đất xứ Nghệ. Nguyễn Xí sinh năm Đinh Sửu (1397) tại làng Thượng Xá, huyện Chân Phúc, đạo Hoan Châu (nay là xã Nghi Hợp, huyện Nghi Lộc), trong một gia đình làm nghề buôn muối. Sau khi Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa đánh đuổi giặc Minh xâm lược, ông và anh trai Nguyễn Biện là những người đầu tiên gia nhập nghĩa quân Lam Sơn. Với tư chất thông minh, nhanh nhẹn, ông sớm được Lê Lợi để ý và huấn luyện trở thành một vị tướng tài ba. Tên tuổi của ông gắn liền với nhiều trận chiến oanh liệt chống giặc Minh thời bấy giờ như trận Tốt Động, Xương Giang... Năm Mậu Thân (1428), Lê Lợi lên ngôi, Nguyễn Xí được đánh giá là bậc “Khai quốc công thần”, đứng thứ 5 trong 9 bậc công thần, được ban quốc tính, là “rường cột” dưới 4 triều Vua Lê (Thái Tổ, Thái Tông, Nhân Tông, Thánh Tông) với nhiều chức tước quan trọng như Long Hổ tướng quân suy trung bảo chính công thần, Khai quốc suy trung dương võ minh nghĩa phụ quốc tá lý tịnh nạn trung hưng công thần Á quận hầu, Sái quận công, Nhập nội tướng quốc, Thái úy... Năm Đinh Hợi (1467), Vua Lê Thánh Tông đã cho lập đền thờ theo chế độ “quốc tạo, quốc tế”. Công trình có 3 tòa thượng, trung, hạ điện và nhiều công trình phụ trợ như tam quan, gác chuông, khánh, tả, hữu vu... Tuy nhiên, trải qua các cuộc giao tranh giữa các tập đoàn phong kiến Lê - Mạc, Trịnh - Nguyễn, đền bị phá hủy nghiêm trọng. Đến thời Nguyễn, các công trình của đền lần lượt được tu bổ, tôn tạo lại. Bởi vậy, đền cơ bản mang phong cách kiến trúc thời Nguyễn. Nguyễn Xí, được triều Lê sắc phong là “Thượng đẳng phúc thần, Hiển uy chính nghị anh liệt trung trinh đại vương”, đến triều Nguyễn, thần được phong “Thượng thượng đẳng tôn thần”. Hiện nay, đền Nguyễn Xí là một trong những ngôi đền có quy mô lớn của tỉnh Nghệ An. Trải qua bao thăng trầm của thời gian, ngôi đền vẫn giữ được nét uy nghi, tráng lệ, nhiều công trình như cổng tam quan, trung điện dựng theo lối kiến trúc chồng diêm độc đáo với nhiều mảng trang trí đẹp mắt cùng hệ thống các hiện vật có giá trị đang được lưu giữ tại di tích. Lễ hội đền Nguyễn Xí diễn ra từ ngày 29/01 - 01/02 âm lịch hàng năm, thu hút đông đảo nhân dân và con cháu họ Nguyễn Đình khắp nơi về tham dự. Với những giá trị tiêu biểu nêu trên, di tích lịch sử và kiến trúc nghệ thuật Lăng mộ và Đền thờ Nguyễn Xí, huyện Nghi Lộc, tỉnh Nghệ An đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là Di tích Quốc gia đặc biệt năm 2020.